Wednesday, September 26, 2007



(31) - PAMAINAN KAKANAKAN

Ada orang manyambat, wayah kakanakanlah paling rame dalam sapanjangan kita hidup Napa kada ramenya leh, amun bilang sunyaan kawitan nang maulahkan atawa nang mananggung !. Makan nginum , pakaian, duit sakolah hari-hari dibari oleh kawitan, bahanu ada jua kakanak lalaki amunan amun hudah ganal handak babini, kawitan jua nang taumpat manambahi duit jujuran !. Bilang banar……

Tagal amun handak dibandingkan, hidup wayah kakanakan bahari rasanya talabih rame pada kakanakan wahini. Ulun manyambat ni pasal amun diitihi babanar matan banyaknya pamainan kakanakan bahari babanding awan kakanakan wahini. Kakanakan wahini biar gin banyak inya baisi ‘ hiburan ‘ , tagal kada barupa pamainan nang diulah saurang. Contohnya, sahibar maniring siaran-siaran TV hari-hari , atawa mana kawitan nang tasugih saikit , kawa pulang inya bamain gem di komputer , di rumah masing-masing.

Kakanakan wahini pulang mau haja banyak nang kada pati tahu cara bamain kalikir, kuwate, singki, kalayangan awan macam-macam lagi. Salah-salah, mau haja kada suah mandangar langsung sambatan nang kayaitu !.

Jadinya, kapingin di sini ulun handak mamadahkan napa-napa bangsa pamainan kakanakan bahari, hagan pangatahuan kakanakan wahini. Supaya jangan kainak kana waluhi orang haja , pasal kada tahu langsung pamainan-pamainan atawa hiburan lain pada aur maniring TV atawa bamain gem di komputer haja bahaharian.

Sacara pukul rata, pamainan kakanakan lalaki bahari labih banyak pada pamainan kakanak bibini. Pasalnya, kabanyakan kakanak bibini bila awaknya taganal saikit, inya aur disuruhi kawitan baharagu ading haja hari-hari wayah kawitan bamasak di dapur atawa bagawi di bandng . Babanding awan kakanak lalaki nang kada tahu diapa-apa. Aur bamain haja sapanjangan hari !.

Di sini ulun handak mamadahkan pamainan kakanak lalaki dahulu , imbah tu hanyar mamadahkan pamaian kakanak bibini.

Bila kakanak lalaki hudah ganal , hudah mula jua baakal saurang, pamainan awan kakawanannya nang rahat diulah disambat ‘ main basambunyian ‘. Pamainan ni banyak diulah wayah takumpulan kakawangan sabaya di tampat orang aruh bakawinan.

Cara main basambunyian ni, saorang di antara kakanak lalaki tadi inya tapaksa diulah orang ‘ jadi ‘ dahulu ( ‘ jadi ‘ sasambatan ka orang nang kana susuruhan ) . Inya kana manukup mata awan tangan saurang, wayah kakawanan lain bapatakan di mana-mana tampat basumbunyian ( di higa gudang banih, di bawah gulungan tikar bawah rumah, dihiga guri atawa lain-lain tampat dalam kawasan nang hudah ditantukan ).

Bila hudah sunyaan kakawanan bapatakan, hanyarlah kakanak lalaki nang disambat sabagai ‘ jadi ‘ tadi, mamcarie saorang-saorang kakawanannya sambil manyambati ngarannya. Siapa nang pamulaan dijumpae , inya pulang baganti orang ‘ jadi ‘ , mancarie kakawanan kaya cara pamulaan tadi.

Lain-lain pamaian nang rahat diulah kakanakan lalaki, di antaranya jua bamainan gatah, bamainan kotak rokok, bamainan patak bilah , bamainan jantek tangan atawa bamain lain nang kada ngalih atawa bapaaturan banar.

Bila kakanak lalaki tadi hudah sasain ganal pulang, pamainannya umpat jua baubah ka bangsa pamainan nang ada ‘ bapaaturan ‘ tatantu. Contohnya, main kalikir pitik, main kalikir bandar, main kalikir bacak, main gasing pangkah, main singki , main bigi asam, main dam haji, main ragap tihang, kalayangan , buah bol awan main kuwate atawa main lingit-lingit haja ( sahibar manyambati nang kaganangan ) .

Di sini ulun handak mamadahkan kayapa cara bamain ‘ kalikir bandar ‘ haja. Nang lain-lain kada kawa mamadahkan sunyaannya di sini. Kabanyakan banar ! ( kada muat kainak halaman coretan ni ).

Pamainan kalikir bandar ni sabujurnya hagan kakanakan nang hudah pintar banar bamain kalikir pitik . Pamulaannya, sunyaan kakanakan nang handak bamaian ni baulah undian dahulu hagan mancari kawan pasukannya. Biasanya paling kurang sauting pasukan musti ada badua. Contohnya, bila ada baanam orang, kawa diulah dua pasukan ( batiga sauting pasukan ) atawa diulah tiga pasukan ( badua sauting pasukan ).

Sabalum pamaian dimulai, kana ulah dahulu gurisan pitak ampat sagi mamanjang di atas tanah, kira-kira baukuran tiga kilan kali dua kilan luasnya. Ditatangahannya pulang diulah sauting gurisan mambalah pitak hagan wadah maandaki kalikir mana-mana pasukan nang kana ‘ jadi ‘ kainak.

Imbah tu , diulah pulang undian pasukan mana nang kana ‘ jadi ‘ badahulu awan nang mana takana badudi. Bila hudah tahu , pasukan nang ‘ jadi ‘ tadi kanalah maandaki kalikir masing-masing di atas gurisan di tangah pitak.

Pasukan mana nang dapat undi badahulu, masing-masing inya ‘ manuju ‘ kalikir dalam pitak tadi. Inya kana manuju kalikir-kalikir nang diandaki di situ sampai kaluaran sunyaan. Bila masing-masing kada kawa ‘ manuju ’ sunyaan kalikir sampai kaluar pitak, pasukan lain pulang baganti ‘ manuju ‘ kalikir di dalam pitak tadi. Kayaitu pang diulah baulang-ulang.

Amun ada pasukan nang kawa mangaluarkan sunyaan kalikir dalam petaknya, maka pasukan tu dikira manang. Dapatlah pasukan tu dua ‘ mata ‘ atawa labih ( maikut pajanjian pamulaan main ). Bila habis pamaian, pasukan mana nang banyak dapat mata , makanya pasukan tulah dikira manang sapanjang pamainan tadi.

Hagan kakanak lalaki yang labih ganal lagi umurnya pada itu, pamainannya gin baubah sasain lasak . Di antara pamainan tu, pamainan gasing pangkah, pamaian galah cuit, pamianan galah rampuh , buah bol tamasuk jua bamain kalayangan ( biasa diulah bila imbah banih di bandang dikatami orang ).

Wayah malam-malam bulan puasa, kabiasaannya kakanak nang labih ganal ni katuju banar inya bamain galah rampuh di halaman surau atawa masigit, bila imbah umpatan sambahyang taraweh awan orang tuha-tuha, sambil mahadangi kawitan talah batadarus Quran..

Sasiapa nang handak umpat bamain galah rampuh ni, partamanya inya musti awak tahan dirimpung orang. Kaduanya, kada magan kakanak nang panangisan amun tarabah di tanah atawa takutan awak bacalumut awan paluh orang lain. Amun ‘ syarat ‘ tu kadada, baik parayak umpatan. Jadi tukang tiring awan tukang soraki orang di pinggir padang jadiam !.

Pamainan galah rampuh ni pamainan cara bapasukan. Badua, batiga atawa baampat boleh haja sapasukan. Handak bacari kawan pasukan tapaksa jua maulah undi badahulu. Kada boleh aci kumpul kakawanan nang ganal awan gancang-gancang haja !.

Bila hudah dapat kakawanan dalam sapasukan, baundi pulang siapa nang kana badiri manjaga garisan awan pasukan mana nang dapat giliran pamulaan, kadua atawa katiga masuk marampuh pitak ( amun labih pada dua pasukan ).

Biasanya, main galah rampuh ni diulah di atas tanah luas ( padang ). Diulah gurisan ampat sagi ganal mamanjang , imbah tu dibalah-balah maikut barapa banyak orang dalam sauting kumpulan. Contoh, sapasukan ada baampat orang, makanya diulah ampat balah. Amun batiga, diulah tiga balah. Ada jua sapalih diulah tanda pancang haja. Diandaki napa-napa haja jadi tanda pancang ( bahanu salawar baju nang dilului pada awak sabarataan nang main tadi haja ! ).

Satiap orang dalam pasukan nang kana ‘ jadi ‘ tapaksa inya manjaga petak masing-masing jangan dimasuki orang ( oleh orang-orang dalam pasukan lain ). Cara masuk ka petak nang dijaga tadi boleh haja cara baimbai atawa saorang-saorang. Masuk dahulu matan petak di hadap, kadua, katiga sampai habis kabalakang sakali. Bila sunyaan orang nang masukan ka petak kada dapat ditangkap sampai inya bulus ka balakang, maka pasukan tu dikira manang. Amun ada saorang nang kana tangkap, maka bahurup pulang pasukan tadi manjaga pitak. Kayaitulah diulang-ulang sampai pamaian ampih atawa di sambat ' cop '.

Amun sasiapa maniring kakanak lalaki bamain galah rampuh ni, bilang tatawa haja maniring sapanjangannya. Kanapa tatawa ? Pasalnya sabarataan nang bamain tadi bacawat tapeh haja masing-masing kaya Hindu !. Amun sasiapa ada nang mamuruk baju, mau haja baju tu rabitan kana pingkuti orang nang ‘ jadi ‘ tadi. Amun ada nang mamuruk kupiah pulang, mau haja kupiah tu tapalanting wayah bukah masuk ka petak. Hudahlah kayaitu, masing-masing pulang limbui baliir awak awan paluh !.

Di sini ulun handak mamadahkan pulang napa pamaian kakanak bibini yang hanyar mula baakal. Pamainannya kada lain pada barampaan atawa baulah popondokan. Biasanya masing-masing mengelek ‘ ading ‘ ( bantal halus atawa kain kawitan nang digulung tarus dijarat awan tali diulah kaya papatungan ). Sapalih maulah popondokan tu di rumah haja. Sapalih ada jua nang maulah popondokan di bawah rumah atawa dihiga gudang banih.

Sapalih ada jua kakanak bibini nang maulah pamainan pangantinan. Diulahnya saorang jadi pangantin lalaki , saorang pulang diulah pangantin bibini. Disandingkan di atas bantal, imbah tu diarak pulang turun ka tanah bakuliling rumah. Kabiasaannya pamainan pangantinan ni diulah awan kakawanan subalah manyubalah rumah, bahanu baampat atawa balima orang sapaadingan sapadangsanakannya.

Bila kakanak bibini tu baumur ganal lagi, inya maulah pulang pamainan basimban kulit karang ( sarimban ujar orang Malayu ) atawa bamain bamasakan manggunakan pakakas sabujurnya. Wayah tu jualah banyak kakanak bibini hudah mula disuruh kawitan manolongi gawian di dapur dalam gawian nang nyaman-nyaman. Kaya manjarang banyu di dapur, mahiris bawang atawa cabai, maharu nasi di kuantan atawa sarabanya, sambil ditiringi oleh kawitan ( sambil malatih-latih ).

Ada jua sapalih kakanak bibini dalam lingkungan umur kayaitu, suka maulah pamainan maayam tikar atawa babakulan matan daun pisang, atawa manjahit pakaian matan kain-kain gutingan kawitannya.

Ulun manangguhi, pasal matan kakanakan lagi hudah mula disuruhi kawitan manolongi gawian di dapur, makanya anak dara bahari bisa inya bamasak-masak, tamasuk jua bisa maayam tikar atawa bakul salajur bisa jua manjahit baju saurang ( kada kaya anak dara wahini, tahan inya manukar lauk hudah siap atawa pakaian nang hudah jadi dijahit di kadai ! ).

Amun ditiring matan pangganalan akal pulang, kakanakan bahari inya mangganal ikut saparingkat-saparingkat. Jadi bagus cara pajalanannya. Amun kakanakan wahini umur magun halus lagi tagal ulahannya hudah maikut ulahan orang ganal. Tu pang jadinya bila bujur-bujur awak hudah ganal, palakuan kada pati mangaruan ! ( tangguhan ulunlah…. ).

Dicoret:

Sungai Haji Dorani, Sungai Ganal.

17 Disember 2005 / 15 Zulkaedah 1426.

No comments: