Wednesday, September 26, 2007


(12) - MANAJAK RUMAH HANYAR

Siapa-siapa ‘ orang luar ‘ amun datang bajalanan ka kawasan Sungai Ganal masa wahini, tantu manyambat orang-orang Banjar nang badiam di bandang sugih-sugih sabarataan. Napa kadanya, rumah batu hudah banyak diulah dalam saparit-saparit. Kurita hunggang-hunggangan di higa rumah. Bahanu ada haja sampai dua bigi kurita sabuah rumah. Amun ari raya pulang, lagiam banyak kurita di halaman. Anak-anak nang bagawi di bandar bulikan mambawa kurita sunyaan napa….

Sambatan orang luar di atas tadi saja bujur. Cuba pian kira: Harga sakaping bandang ( tiga ekar ) masa wahini paling ‘ koman ‘ kada kurang RM 80 ribu. Harga rumah batu pulang sabuah nilainya kada kurang RM 60 ribu. Kurita pulang ada sabuah. Amun harga ‘ second ‘ gin sakurang-kurangnya RM 20 ribu. Barang parabia dalam rumah parak RM 6 ribu ( TV nya , radionya, almarinya, kusyennya ). Amun dicampur sunyaan, hudah barapa ratus ribu ?. Sugih luko orang Banjar tu ?....

Tagal, amun orang luar tulak bajalanan dalam tahun 70 an atawa ka bawah lagi, ngalih handak mancari rumah kaya wahini. Malahan boleh disambat kadada langsung . Nang ada pun sahibar sabigi dua dalam saparit, rumah badinding papan awan bahatap sing. Nang lain-lainnya, ada haja magun badinding papan gapit. Badinding hatap nipah. Hatap rumah pulang, mamakai hatap nipah biasa atawa hatap rumbia .

Walaupun kayaitu, amun ditiring matan rakatnya pulang , orang bahari labih baik pada orang wahini. Amun wahini maulah rumah sunyaan pakai kontrek haja. Papatuhan higa mahiga rumah cuma umpat batakun : Barapa ribu upah tukang rumah ikam tu ?. Imbah tu, dalam sabulan labih bila rumah hudah talahan, umpat maniring banarai lagi !.

Sabalum ni, siapa nang handak maulah rumah – masa tu sunyaan rumah kayu – tapaksa bacari batampah dahulu tukang rumah. Amun di Parit 10, tukang nang harat masa tu Tukang Osman, Tukang Haji Pait, Tukang Tarli, Tukang Mastor, Tukang Haji Aman ( Sahibar manyambat saikit ). Di parit-parit lain pulang kaya di Parit 8, Parit 9 , Parit 11 atawa lainnya sunyaan ada baisi tukang rumah nang harat-harat di situ.

Tukang-tukang rumah tu pulang sabarataannya ada kapintaran saurang. Kada suah balajar di mana-mana sakulah patukangan ! . Sabarataan tukang tu jua bisa maukir-ukir maulah bunga-bunga di kayu, kaya baulah pilis rumah baropol-ropol atawa di bahagian rumah nang lainnya.

Amun handak tahu lagi, kabanyakan orang Banjar di Sungai Ganal bila handak maulah rumah hanyar, masanya imbah mangatam banih. Tahu luko sababnya ?. Sababnya, masa tu hudah baduit imbah bajual banih napa ! Imbah tu pulang, tukang-tukang rumah kadada bagawi di bandang masa tu. Kawalah bacari duit lain.

Siapa nang handak maulah rumah, tapaksa batutukar kayu awan parabia nang lainnya di pakan Sungai Ganal. Masa jalan kada pati harat lagi, lori halus atawa jep cuma maantar kayu sampai ka kuala parit haja. Imbah tu tapaksalah ampunnya mambawa saurang awan basikal, manyaraya awan kakawanan. Ada sapalih nang mambawa kayu tu dicaburakan ka dalam parit, ditarik baimbai saparanakan sampai ka rumah.

Potongan rumah Banjar di Sungai Ganal boleh disambat sama haja antara sauting awan sauting. Ada rumah ibu , rumah anjung, imbah tu ada rumah ambin. Rumah boleh disambat sunyaan potongan bumbungan rabung lima. Nang balainan cuma ganal halusnya haja. Tagal, boleh disambat bilang sunyaan rumah tu baukir-ukir. Matan pilis sampai ka jariji tingkap. Ada jua sapalih nang maulah rumah batawing papan serung – Jer habar, upahnya lagi mahal pada tawing susun sirih biasa.

Amun kada salah ingatan ulun, modal maulah sabuah rumah ibu – kada tamasuk maulah rumah dapur - tamasuk jua awan upahnya, labih kurang RM 4 ribu labih haja ( Masa tu harga kayu awan hatap murah napa. Kada kaya masa wahini Cina bajual kayu awan sing bakira kaki ! ).

Ulun handak mamadahkan di sini tantang adat sabalum sabigi rumah hanyar ditajak masa bahari. Adat nang ulun sambat ni memang kada diulah lagi oleh orang Banjar di Sungai Ganal wahini. ( Sababnya, kaya ulun sambat di atas tadi pang – sunyaan gawian aci kontrek haja napa ).

Bila karangka bumbungan hudah talah diulah oleh tukang, tihang-tihang awan rasuk, alang sunyaan jua hudah talahan bapahat, ampunnya rumah tu gin tulak ka rumah orang nang pintar mangira ‘firasat’ manajak rumah hanyar di kampong tu, bacari ‘ saat ‘ baik handak manajak rumah hanyar . Bila hudah tahu arinya, hanyar basaruan pulang awan kulaan atawa bubuhan, papatuhan saparitan handak mainta tolong manyaraya .

Sabalum sabigi rumah hanyar ditajak, pada sabalah malamnya imbah sambahyang Maghrib diulah dahulu majlis babacaan Yasin tulak bala , di atas tapak atawa tambak wadah rumah hanyar tu. Masa tu tihang nang hudah talah dipasang rasuk awan alangnya disusun-susun barabah. Di atasnya diandaki pulang awan papan ( jadi kaya papangkinan ganal ) hagan orang duduk babacaan Yasin kainak. Sunyaan karangka bumbungan rumah nang talah dipasang sadabil-sadabil, diandaki jua parak higa tambak.

Imbah babacaan Yasin, imbah talah makan nasi atawa pupuluran bubur kacang awan nasi pulut atawa biskut karing haja , orang gin hudah bulikan ka rumah masing-masing, ‘kapala tukang’ rumah tu gin mangancang banang gadong hirang bakuliling barisan tihang rumah nang handak ditajak kainak – sama ada masa manajak kainak sabalum sambahyang Subuh, imbah Subuh, atawa hudah siang baesukan ( ikut paturun ‘ saat’ baik manajak rumah ). Banang nang dikancang tadi , diikat di tunggul kayu halus bakuliling rumah. Dihijakan kayaitu sampai masa gawian handak manajak rumah kainak, hanyarlah dibuka.

Ulun masa halus suah batakun ka mamarina, kanapa maka dikancang banang hirang tu ?. Ujar hidin, supaya kadada hantu atawa panunggu tanah ( jin ? ) masuk mangacau ka kawasan rumah tu . Mudah-mudahan, sabarataan basalamatan haja bila badiam kainak, ujar hidin lagi.

Bila sampai ‘ saat ‘ nang bagus manajak rumah, orang gin hudah banyak datangan handak manyaraya, satiap kapala tihang rumah disalimuti awan kain barumbai-rumbai, bamanik-manik oleh kapala tukang atawa ampunnya rumah tadi. Di tihang guru ( tihang rumah panangahnya di bahagian rumah ibu ) diandaki pulang awan bamacam wadai . Kaya wadai kambang goyang, salimpat, kuih koce, pais , tamasuk jua katupat awan hintalu bajarang.

Amun handak tahu lagi, gawian orang manajak rumah tu diangkat sabaris-sabaris tihang, nang hudah sadia dipasangi rasuk awan alangnya. Biasanya sabaris tihang tu diandaki dua uting tali hadok nang dibuhul mati, kawa pulang dipingkuti subalah manyubalah oleh orang nang manyaraya . Bila hudah ada nang manyalawat ( biasanya oleh tuan guru ), hanyar sabaris-sabaris tihang diangkat ( ditajaki ). Biasanya barisan tihang rumah ibu dahulu nang diangkat, imbah tu hanyar tihang-tihang lain kaya rumah anjung awan rumah ambin.

Bila talah sabaris tihang ditajak ( diandak di atas lapik batu ) diandaki dahulu sasangga kayu baloti supaya jangan rabah sabarisan tihang tadi. Imbah tu ditajak pulang sabaris lagi, sampai baris tihang rumah ibu cagat sunyaannya. Imbah tu hanyar kapala tukang awan tukang-tukang lain naikan ka kapala tihang mamasang alang sampai karangka sabigi rumah cagat sunyaannya.

Sauting gawian nang ulun asa takutan maniring, bila tukang-tukang tu bajalan di atas alang rumah kada payah bapingkutan ka mana-mana. Pada hal tinggi matan di atas alang ka tanah biasanya bilang kada kurang pada 12 kaki tingginya !. Kada asa marawan langsung tokohnya bila maniring ka bawah . Kaya bajalan di atas tanah biasa haja luko ?.

Bila tihang karangka rumah sunyaannya cagatan, orang manyaraya nang di bawah gin barehat nginuman . Tagal, tukang-tukang tadi magun bagana haja di atas karangka rumah , kada turun-turun ka bawah ( tanah ). Hidin sabarataan nginuman di atas haja. Rupa-rupanya , wadai-wadai nang diandaki di tihang ibu tadi hagan tukang-tukang rumah mamakaninya di atas karangka rumah , bila orang di bawah nginuman . Ada rahsia rupanya !.

Maatari banyu nginuman hagan tukang-tukang di atas tadi, sunyaan aci timbai ka atas matan di bawah. Biasanya cirat baisi banyu nginum nang disumpali muntungnya awan karatas tamasuk jua cawan kaca - cawan cap pohon nyiur atawa cawan kaca tarang - di timbai oleh orang di bawah ka atas. Di sambut pulang oleh tukang tadi kaya sasambutan orang manjulungi ka tangannya. Saja harat tukang-tukang tu !.

Amun kakanakan wahini maniring tukang-tukang tu, mau haja inya manyambat kaya ‘ orang sarkis ‘ jer. Napa kadanya, sunyaan nang dijulungi aci timbai haja, tukang pulang manyambuti jer orang Malayu ‘selamba‘ haja. Bajalan-jalan di kayu sabatang panjang 10 atawa 12 kaki gin kaya bajalan di tanah biasa haja.

Bahanu, tukang-tukang tu saja-saja balulucu awan kakanakan nang banyak maniring di bawah, angkuhannya kaya handak gugur ka bawah masa bajalan di alang. Imbah tu maloncat-loncat ha bajalan . Tagal kada jua gugur ka tanah ! .( Jer orang bahari, amun kada bisa bajalan di atas karangka rumah kada payah bapingkutan lain, atawa manyambut di atas sambil badiri napa haja nang ditimbai matan di bawah, tukang tu balum lagi ‘ lulus ‘ jadi tukang rumah, tahulah ! ).

Bila talah nginuman sabarataan, hanyarlah bamula mamasang rangka bumbungan rumah pulang . Dipasang sadabil sadabil. Orang nang di bawah manjurak karangka bumbungan awan kayu, tukang nang di atas ( Biasanya diganie pulang oleh barapa orang ‘ tukang anum ‘ nang naik ka atas ) manarik awan tali haduk. Diandak rangka bumbungan tadi di wadahnya. Dipaku tarus saacinya oleh tukang-tukang di atas tadi. Kayaitu diulah cara manaikkan karangka bumbungan sampai talah sabigi rumah.

Sapanjang ulun umpat maniring orang batajak rumah, sakali ada bakajadian nasib nang kada baik. Masa tu orang banyak di bawah tangah manjuraki karangka bumbungan awan kayu, kada disangka-sangka sauting kayu di antara banyak panyangga tu patah. Karangka bumbungan rumah tabalurut. Gugur kana saekung nang di bawah. Tanahap saikit. Patah pagalangan tangannya. Nasib baik jua masa tu, tukang nang di atas lakas malapas tali nang ditariknya. Jaka tidak, mau haja tukang nang badiri di atas alang tapalanting gugur kaya supermen ka bawah. Naas pang lagi amun bajadian !.

Amun rumah hanyar tu mamakai hatap nipah, imbah talah haja karangka bumbungan dipasang sunyaan, sabarataan nang bisa mahatap , naikkan mahatap ka atas . Maambil bahagian masing-masaing luas sabidang hatap. Gawian tu diulah sampailah kira-kira pukul sabalas atawa labih saikit. Amun kada talah rumah tu dihatapi masa tu , bakinya hagan tukang-tukang khas tu lah manalahkannya andudi.

Amun rumah tu mamakai hatap sing, biasanya gawian mahatap kada diulah manyaraya , sunyaan digawi oleh tukang khas andudinya. Jadinya, tukang-tukang nang di atas tadi turunanlah bila karangka bumbungan talah dipasang. Tagal sabalum tu, sakaping sing musti kana dipasang samantara dahulu di situ. Tujuannya, ulun kada suah batakun ka siapa-siapa masa tu. Wallahu ‘alam bissawab…..

Imbah makanan tangah hari ( biasanya lauk hayam ), hanyar sabarataan nang datang manyaraya bulikan ka rumah. Baki gawian nang ada, tukang-tukang khas tadilah manalahkan sampai talah sabigi rumah hanyar.

Dicoret:

Sungai Haji Dorani, Sungai Ganal

31 Oktober 2005 / 27 Ramadhan 1426.

No comments: