Wednesday, September 26, 2007


(14) - ARI RAYA BAHARI AWAN WAHINI

Ulun kana mambagi dua, masa bahari awan masa wihini bila handak mamadahkan kayapa cara atawa adat Ari Raya Puasa orang Banjar Sungai ganal. Masa bahari tu dalam lingkungan tahun 70 an ka bawah. Masa wahini pulang bamula awal tahun 1980 sampai wahini.

Masa bahari awan masa wahini sama haja, kakanakanlah nang paling rame bila parak ari raya. Nang bakipuh bapangsar pulang kada lain pada kadua kawitannya. Napa kadanya, sarabanya handak ditukari. Pakaian kakanakannya, wadainya, imbah tu nang bini handak pulang bahurup langsir, sarung kusen awan macam-macam lagi…. Bahagaru kapala pang nang laki bacari duit !.

Masa bahari bila parak haja bulan puasa, sebuklah sabarataan mula batutukar. Tapungnya, gulanya awan saraba lagi handak ditukari sunyaan. Sapalih hudah ada nang batutukar kain helaan hagan maulah pakaian saurang atawa nang anak. Bahari bilang sabarataan bibinian bisa manjahit baju saurang , kada kaya wahini sapalih haja nang biasa maulah . Nang kabanyakannya aci upah atawa aci tukar pakaian nang udah jadi haja.

Sahuaran lagi, masa bahari katantuan mamagang puasa kada kaya wahini, hudah ditatapkan karajaan awal-awal, hudah jua ditulis dalam surat habar, imbah tu disambat pulang di TV oleh panyimpan mohor . Masa bahari bila diagak-agak ari mula mamagang puasa, masing-masing mamasang talinga ka radio dahulu. Puasa kah esuk, atawa kada ?.

Kayaitu jua bila handak ari raya. Tapaksalah mahadangi siaran radio malam tu jua. Amun ujar radio ari raya esuk, nah bakipuh pang sabarataan, hanyar handak mamulai mamasaki lauk awan manjarang katupat !.

Nang paling rame orang bajualan daging lambulah masa tu. Sabalum dipadahkan ari raya esuk atawa kada , masing-masing hudah bajualan daging. Bilang sunyaan parit atawa di pakan Sungai Ganal ada bajual daging lambu. Bila esuk kada jadi ari raya, nah dapat pulang sahari bajualan daging lambu !.

Sapalih pulang di kampungan masa bahari ada nang maulah ‘ daging lambu longgok ‘. Caranya masing-masing bakongsi manukar saekung lambu sakian, sakian ringgit saurang . Bila disumbalih, dagingnya awan tulangnya dibagi sama rata. Nasib-nasiblah. Bahanu tauntung, bahanu babiya pas modal haja.

Malam-malam bulan Ramadhan bahari awan wahini boleh disambat sama haja kaadaannya. Sabarataan tulakan ka surau atawa masigit sambahyang taraweh. Cumanya, bahari kada suah tadangar orang alim mamadahkan sambahyang taraweh tu boleh diulah lapan rakaat haja. Jadi, bilang sabarataan maulah dua puluh rakaat. Amun panat, barehat dahulu. Imbah tu umpat sambahyang pulang sampai dua puluh rakaat.

Wahini orang hudah tahuan, sambahyang taraweh tu boleh diulah lapan rakaat haja. Pasal tu lah mana-mana surau nang maulah taraweh dua puluh rakaat, bila dapat haja lapan rakaat, banyak jamaah nang baundur burit. Ampih !. Bahanu kada haja baampih samantara mahadang sambahyang witir, tagal bulikan tarus ka rumah ! ( Kira-kira ni lah nang kada baiknya cara wahini babanding cara bahari ).

Masa bahari pulang, bila talah sunyaan sambahyang taraweh awan witirnya, kakanakan anum masing-masing mamukul talutung bilang bapuluh minit lawasnya. Angkuhannya mamadahkan , sambahyang taraweh di surau atawa masigit kami hudah talah. (Taganang ulun, masa bahari ada nang tapukul tangan kawan saurang, aur rame mamukul taluntung baimbai baampat balima orang sauting taluntung . Takipik ! ).

Pasal babawaan wadai malam-malam bulan Ramadhan pulang, bahari awan wahini sama kada baubah. Tagal masa bahari bila bamula haja malam likuran

( malam 21 Ramadhan sampai 29 Ramadhan ), masing-masing maulah aruh bahaul imbah sambahyangan taraweh. Jadinya, malam-malam likuran tu surau awan masigit batambahlah jamaahnya pada biasa . Ada bantasan napa ! ).

Malam-malam likuran pulang, kakanakan bilang bararamean batangah malaman aur mamasang lampu dadamaran. Masing-masing maulah lampu damaran matan tungkaran sampai ka halaman rumah. Bahanu ada haja nang maulah lampu tinggi. Ditajak haur, diandaki lampu basamprong di hujungnya supaya jangan pajah ditampur angin. Sapalih ada nang maulah pintu garbing, diandaki lampu minyak gas babaris bakuliling. Matan jauh ditiring kacarunungan lampu bagirap…

Wahini pulang, malam likuran kada pati karasaan atawa katahuan. Sababnya, kakanakan gin kada handak lagi mamasang lampu dadamaran di tungkaran atawa di halaman rumah. Sapalih rumah mamasang lampu bagirap kilip-kilip haja di pancuran hatap atawa di hadapan lawang. Sunyaan pakai letrik, kada mamakai lampu minyak gas kaya bahari lagi.

Kira-kira malam likuran bahari labih rame pada malam likuran wahini. Salain lampu carunugan di tungkaran sampai ka halaman rumah. Orang nang tuhanya tamasuk kakanakan pulang banyak galiuran di jalan. Malam likuran tu jua bamula orang mambayar zakat fitrah. Sama ada ka paguruan Quran, orang alim atawa orang-orang nang ditiring miskin dalam kampong tu. (Masa tu balum ada cara mambayar zakat fitrah malalui amil kaya wahini ).

Bila malam ari raya hudah dikatahui malalui radio, masa tulah sabarataan bilang kada karuan guring samalaman aur manjarang katupat, mamasang langsir rumah atawa basisimpun , Kakanakan pulang gigir mamasang mariaman kabat. Galaduman bunyinya tiap kampong . Sapalih ada haja nang tuha mahulukan mamasang mariaman di kawasan surau atawa masigit. Mariamannya pulang diulah matan batang nyiur , tahulah !

Masa tu TV balum ada , sabab pahidmatan letrik 24 jam balum ada di kampong-kampong kawasan Sungai Ganal. Amun ada gin kada pati banyak. Tu gin letrik dapat matan ganaretor. Rancangan TV ari raya kadada kaya waihini - Kampung pamulaan dapat letrik 24 jam matan TNB ( masa tu LLN ) di kawasan Sungai Ganal, di kampong ulun Sungai Haji Dorani awan Peket 60 , kira-kira tahun 1973 . Imbah tu hanyar sasain basasar ka kampong nang parak-parak.

Sabalum tu ulun jua hudah manukar saurang mesin ganaretor ganal hagan lampu studio kadai gambar bat ulun. Tamasuk jua babarapa buah rumah nang parak umpat manyewa lampu letrik – Masa tu orang manyambat letrik ulun LLS – Lambaga Letrik Sandirian .

Sahuaran lagi , pasalisihan orang baulah wadai ari raya bahari awan wahini bilang katahuan banar. Bahari bila parak 15 ari puasaan, banyak hudah orang nang manjamur tapung awan manjamur gula hagan maulah wadai. Sasain parak ari raya sasain sebuk maulah wadai. Masa tu bilang sabarataan maulah saurang wadai. Kada kaya wahini aci tampah atawa aci ‘ tunjuk awan tangan ‘ di kadai-kadai awan pakan !.

Wadai-wadai orang bahari kadada tabuat bahan coklat, majren atawa parabia lain kaya wahini. Wadai orang bahari nang boleh disambat : Bahulu, dodol, wajik, halua maskat, salimpat, kuih bakar, kambang goyang, tapai pulut hijau, halua kastila, halua cabai, halua lingkung, lingkung, kuih kacau awan apam ( Sahibar manyambat nang kaingatan ). Wadai-wadai biskut kaya wahini boleh disambat kadada lagi masa tu.

Ada sahuaran nang balainan cara bahari awan wahini, masa mahidang wadai ari raya. Masa bahari bila orang datangan, hanyar wadai diangkat batalam. Wadai diandaki balapis panuh talam. Di tangah-tangah talam tu biasanya diulah wadai ganal disambat ‘ kapala wadai ‘ ( Ujar habar, siapa nang mamakan kapala wadai tu, kana bayar duit ka ampun rumah – Kapala wadai tu jua jar habar, boleh dimakani bila hudah habis bulan ari raya haja – Syawal ! ). Wallahu ‘alam bujur kadanya….

Wahini, wadai ari raya bilang batagaian haja sapanjang masa di atas meja. Siapa datang, dimakani. Bila habis ditambahi pulang wadai nang dibuat dalam balang kaca atawa palastik. Kira-kira, cara mahidang wadai masa wihini labih baik, labih sutil. Kada mangalihi tuan rumah aur maangkat wadai kaluar masuk bila orang datang.

Sambahyang ari raya masa bahari , sunyaan diulah di masigit haja. Kada kaya wahini di surau gin ada, disapalih kampungan mana nang banyak orangnya, atawa jauh pada masigit. Cara bapakaian masa ari raya pulang labih kurang haja haratnya. Ada nang basampinan, ada nang babaju kurung haja, kakanakan awan nang tuha lalakian kayaitu pang. Bibinian masing-masing babaju kurung haja ( Wahini ada hudah nang basalawar jen haja kaya orang putih ! ).

Imbah sambahyang ari raya, masa bahari orang tarus bulikan ka rumah masing-masing. Imbah tu hanyar tulakan bajalanan ka rumah kawitan mamarina, padatuan paninian awan kukulaan nang sakampung. Tulakan saparinduan. Sabarataan dibawae halus ganal anak. Masa tu, kadada cara bajalanan ari raya kaya wahini ikut cara ‘ baraan ‘ ( ujar Jawa ) . Cara wahini, bila imbah haja sambahyang ari raya , sabarataan tulak baari raya matan sabuah rumah ka sabuah rumah, sampai habis dijalani rumah-rumah dalam kampong atawa kariah tu.

Ulun maitihi, cara orang bajalanan ari raya masa wahini labih bagus pada bahari. Sababnya, masa bahari kukulaan haja nang disinggahi masa baari raya. Orang lain nang kada kulaan, dilangkau. Tagal, masa wahini kada kira kulaan atawa kada, sunyaan dijalani. Wadainya pulang kada kira. Sapalih maulah bihun goring haja hagan orang datangan. Banyunya pulang aci banyu dalam botol. Sutil haja gawian tuan rumah !.

Ulun mamadahkan, budaya atawa cara baari raya ‘ baraan ‘ nang diulah oleh orang Banjar di Sungai Ganal masa wahini , ditiru matan cara baari raya orang Jawa. Ujar Jawa ‘ baraan ‘ tu, baarak ujar Banjar – bajalan sabarataan baimbai.

( Sababnya, orang Banjar awan Jawa wahini boleh disambat hudah bacampur baur sunyaan adat masing-masing. Orang Jawa gin hudah banyak bagana di kawasan bandang, orang Banjar jua hudah banyak bagana di kawasan

kampong ) .

Kalumpanan ulun handak mamadahkan, bahari orang Banjar baari raya sampai saminggu lawasnya. Dalam samingguan tu rahat haja kita tatamu orang Banjar lalakian basasampinan babasikar atawa bamotosikal mambawa anak bini , tulak bajalan ka rumah kulaan ka kampong lain. Amun orang Jawa pulang, masa tu ari rayanya satangah bulan hanyar habis. Handak tahulah sababnya ?. Sababnya, bahari orang baari raya tulak bajalan ka rumah kulaan bilang batangah hari sabuah rumah hanyar talah . Bacuur habimat dahulu , supaya anak-anak tahuan ka kulaan nang dijalani.

Kada kaya wahini, sakampungan talah dijalani dalam sahari. Mana kulaan nang jauh ditulaki bamotosikal atawa bamatokah , tiga ampat bigi rumah kulaan kawa dijalani. Jadi lakaslah habis !…..Nang kawitan-kawitan kada bacuur ka anak buah siapa-siapa nang datang atawa didatangi. Imbah dapat ‘ angpau ‘ ( duit ari raya ) kakanakan tu bilang mula kulambisikan ka kawitan handak bulikan !.

Di sini ulun mawada saikit adat orang wahini mambari duit ari raya ka kakanakan. Adat tu ulun rasa-rasa samata-mata ditiru matan adat orang Cina masa ari rayanya mambari ‘ angpau ‘ . Adat tu labih karasaan matan labih kurang sapuluh tahun hudah di kawasan Sungai ganal. Amun ditiring sakali imbas, bagus banar tokohnya adat tu. Tagal matan nang lain, adat tu kaya manjadikan kakanakan wahini orang ‘ minta sadakah cara moden ‘ ( Minta maaflah ulun manyambat kayaitu ).

Sababnya, ada kakanakan datang ka rumah kulaan atawa nang lainnya, bukan sabab handak baari raya, bamaafan nang anum ka nang tuha, tagal sama-mata handak duit banarai !. Sapalih wahini hudah ada kakanakan nang kada handak lagi duit shiling kupangan . Ringgit hakunlah ! .‘ Tak mainlah kalau shiling …. “ ujar nya. Han napa …..

Jadi kasimpulannya, cara atawa adat orang Banjar bahari awan wahini baari raya ada nang baik , ada nang kada baik. Sabagai umat Islam ( Kada kira Banjar , Jawa atawa Malayu ), sabaik-baiknya kita mamakai cara napa nang ujar agama kita bagus diulah. Partama , tujuan baari raya tanda kasukaan kita hudah talah puasa sabulanan. Kaduanya, kita bamaafan ka kulaan atawa papatuhan lain saagama. Katiganya, jangan mambazir, jangan maulah gawian maksiat awan dosa. Satarusnya, makan nginum masa ari raya bapatutan haja. Jangan tatalu kanyang . Kaluko naik panyakit darah tinggi atawa panyakit kameh manis !

( Imbah ari raya ditiring mancungkong ha di kalinik. Bila ditakuni kanapa ada di sini , jawapannya napa ? : “ Aku kana darah tinggi, tuh hai…..( atawa ) aku kana kameh manis sasain naik degrinya “. Amun kayaitu jawapan , labaram ikam !….

Dicoret:

Sungai Haji Dorani, Sungai Ganal.

07 November 2005 / 05 Syawal 1426.

umpat bakisah

Umpat bakisah saikit la Ustadz, mun di wadah ulun (Tembilahan) haluyan bahari, nang bakabun atawa mancarie ikan singhaja mangumpulkan bahan makanan macam baras baguni, tapung, gula habang, banyak jua nang baistilah manutuk tapung baras awan gula putih di lasung (batu balubang) hagan persediaan sabulan puasaan.

Nah, urang bahari baistilah kada bagawian sabulan puasa. Prinsip urang tuha masa itu bagawi sabalas bulan haja (supan mun bagawi bulan puasa kaya kada kamayuan/kakurangan jar, jadiam bagawi bahimat), bulan puasa sabulan panuh hagan baibadah haja kada mamikirkan gawian napa makanan hudah disiapkan hagan sabulan puasa tu. Sampayai wahini bagi nang masih taat urang kada hakun babuka kadai bulan puasa bagi nang baisi kadai.

Bizanya mun wahini urang tatap babuka kadai taga didinding kain satangah (kalihatan batis) ceh....napanya pang supan mun rami ha batis bajuntaian kalihatan matan luar.

Nang unik lagi mun di banjarmasin wadah nini ulun tu jeh, mun tiba waktu azan urang cukup mambantang rantai ataw tali di muhara kadai tanda urangnya lagi rehat sumbahyang. Beh..! mun di daerah lain apalagi di batam kada magan.....lingis isi kadai digundul maling.

Ustadz, ulun bahari bayar mangaji di masigit atau di rumah guru ngaji babayar pakai minyak agas sabutul. Wahini urang pakai kartu bulanan babayar duit iuran tatap tiap bulan. Bisa kada bisa tatap babayar, bahari mun balum lancar kada bulih baalih ka surah lain. Masa itu ada kawan ulun nang pina jutul manyambat 'sum mum buk mun'um yum pahum lahamalikun...' tasambat 'sum sum buk buk.....'duar..!!!! kana catuk wan kayu rutan tunjuk ngaji nang di tangan guru ngaji tu.....bantir jari tangan.

Kaitu haja pang ustadz pangalaman ulun, tarima kasih.

No comments: